Di tích quốc gia miếu cổ Cựu Điện, Vĩnh Bảo, Hải Phòng- Hùng khí non sông một góc trời

alt

Cựu Điện là vùng đất cổ, theo Hán tự nghĩa là vùng đất vững bền có từ rất lâu đời. Miếu Cựu Điện xa xưa thuộc thôn Trung xã Cựu Điện, huyện Vĩnh Lại, phủ Hạ Hồng ( sau đổi là Ninh Giang), đạo Hải Dương ( trước có tên là Hồng Châu). Nay miếu Cựu Điện thuộc thôn Cựu Điện, xã Nhân Hòa, huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng. Miếu Cựu Điện tọa lạc trên khu đất rộng rãi, vị trí trung tâm của làng, cách thị trấn Vĩnh Bảo trên 1 km về phía Nam. Miếu Cựu Điện một cổ miếu, thắng tích nổi tiếng của thành phố Hải Phòng, quần thể di tích miếu và chùa Cựu Điện đã được xếp hạng cấp quốc gia năm 1994.

alt

Miếu Cựu Điện được xây dựng từ thời Lý Nhân Tông (1072- 1128). Tức là sau khi tướng quân Kim An hóa và được nhà vua ban sắc phong cho Cựu Điện phụng thờ làm Thành hoàng làng. Thuở ban đầu miếu làm bằng gianh tre nứa lá, qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo đến nay miếu Cựu Điện là công trình kiến trúc nguy nga, cổ kính mang dấu ấn kiến trúc thời Nguyễn cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20. Song kiến trúc công trình được trang trí mỹ thuật đẹp, có nhiều nét độc đáo nổi trội hơn hẳn với những di tích trong thành phố Hải Phòng. Tổng thể khu vực miếu được quy hoạch, xây dựng liên hoàn rất hợp lý, hài hòa, đẹp mắt, gồm tòa miếu, tả vu, hữu vu, cổng, hồ…Tòa miếu công trình chính mang ý nghĩa trung tâm, xây kiểu chồng diêm, nóc các, trùng thiềm điệp ốc, cao dần về phía sau. Tòa tiền bái lăm gian, tiếp đến là tòa trung đường ba gian và sau cùng là tòa hậu cung. Tòa tiền bái lăm gian, mặt tiền xây gắn liền với lầu chiêng, trống hai bên. Lầu chiêng, trống xây đăng đối nhau qua trục thần đạo, kiến trúc kiểu thượng gia, hạ cổng, ba tầng, mái chồng diêm, hai tầng tám mái, đao mái trang trí theo các thức truyền thống. Tầng dưới cùng tạo dáng cổng vòm, tầng giữa mặt tiền, mặt hậu trổ cửa hình tròn thông với nhau. Cổ diêm đắp chữ Nho trên gắn mảnh gốm cổ. Nhìn tổng thể lầu chiêng, trống như kiến trúc khuê văn các ở Văn Miếu Quốc Tử Gíam. Tòa trung đường xây chồng diêm, hai tầng mái, mái đao cong. Tòa hậu cung, xây vươn cao ba tầng, tầng dưới xây trang trí lan can bốn mặt, hai tầng trên, mỗi tầng bốn mái, mái đao cong. Trên đao cong của các mái miếu cổ đều được đắp trang trí các đề tài truyền thống như vân cụm, lá lật, rồng chầu, phượng vũ…Trên cổ diêm các tòa của miếu đắp trang trí những hình, hoa văn như: cửa võng, chữ thọ cách điệu, đắp chữ Nho gắn mảnh gốm cổ… Trong miếu bài trí đồ thờ tự, tế khí rất uy nghiêm, lộng lẫy như câu đối, đại tự, cửa võng, long ngai, bài vị…Miếu Cựu Điện là một trong những di tích còn bảo tồn được nhiều di vật, cổ vật có giá trị về lịch sử, mỹ thuật nhất của thành phố Hải Phòng.

Kể về di tích quốc gia miếu, chùa Cựu Điện không thể không nói đến thắng cảnh nhân tạo núi đá ở đây, người dân địa phương thường gọi là “giả sơn”. Chính núi nhân tạo này đã làm nổi danh khu di tích miếu chùa Cựu Điện. Các sách về lịch sử của Hải Phòng như: “ Địa chí Hải Phòng”; “ Từ điển bách khoa địa danh Hải Phòng” đều ghi chép và ca ngợi giả sơn trên. Tuy nhiên hai cuốn sách này đều ghi nhầm núi giả thuộc làng Nhân Mục, cùng xã Nhân Hòa. Gỉa sơn được tạo dựng cách ngày nay hàng trăm năm, núi làm bằng đá xanh có khối lượng, kích thước lớn nhất của thành phố Hải Phòng. Núi đứng sững sững, hùng vĩ, thanh u, như thiên tác, tạo nên cảnh đẹp sơn thủy hữu tình ở nơi đất thiêng liêng. Núi soi bóng trên mặt nước hồ trong xanh, ẩn chứa ước nguyện của người dân nơi đây như lời cổ nhân nói: “ Nhân giả nhạo sơn; Trí giả nhạo thủy”, nghĩa là mong tình yêu thương của mọi người quê hương vững bền như núi và có trí tuệ dồi dào như nước. Trên núi có đủ hang sâu, động lớn, có cổ thụ, cây cỏ, hoa lá, lầu các, những thác nước chảy, những cây cầu bắc qua suối, cùng những muông thú quần sinh. Thấp thoáng trên non còn có ngôi chùa Khổng Tước, nơi song thân của đức Kim An cầu tự nên đã sinh ra vị Thành hoàng của làng Cựu Điện.

Theo bản thần tích do Đông các Đại học sĩ, Viện Hàn lâm Nguyễn Bính soạn, niên hiệu Hồng Phúc nguyên niên ( 1572) và được Quản giám bách thần, Tri điện hùng lĩnh Lê Tung, sao lại niên hiệu Vĩnh Hựu thứ 6 ( 1740). Miếu Cựu Điện phụng thờ Thành hoàng họ Kim, tên An. Ông sinh tại trang Vĩnh Thiệu, huyện Hương Trà, phủ Thiệu Thiên, đạo Thanh Hóa. Ngọc phả chép rằng: Song thân của ông tuổi đã cao nhưng chưa có con nối dõi, nghe châu Hoan có ngôi chùa cổ Khổng Tước linh thiêng, hai ông bà thành tâm đến chùa cầu tự, đêm hôm đó thân mẫu nằm mơ thấy có ngôi sao bay vào miệng. Bà mang thai 13 tháng, sau sinh ra người con trai thiên tư thông minh, thân thể, diện mạo rất khác người thường, lúc bà sinh có giải mây hồng bay vào nhà sau ba ngày mới tan. Thân phụ biết là thần nhân xuất thế, thiên hạ tất được yên vui nên ông đặt tên con là An. Bảy tuổi đi học, thiên chất thông minh nên cậu bé An học lực tinh thông, đọc hiểu nhiều sách về binh thư, võ lược. Khi trưởng thành cha mẹ chọn vợ, nhưng ông không đồng ý và chỉ tìm kết giao anh em tốt để nghiên cứu sách vở, đi tìm hiểu những miền đất, phong tục tập quán ở các địa phương. Khi 20 tuổi cha mẹ ông qua đời, ông chọn đất an táng và phụng kính cha mẹ ba năm. Vào thời đó có quân Tống hợp binh với quân Chiêm Thành sang xâm lược nước ta. Ông An nghe tin vua ban chiếu tuyển chọn nhân tài ra giúp nước, ông vào Kinh đô dự thi. Vua thấy ông An văn, võ toàn tài, ứng đối trôi chảy nên phong cho ông chức Đô huy sứ, Hữu tướng quân cùng Thượng tướng Lý Thường Kiệt mang quân đi đánh giặc. Vào một hôm đoàn quân của ông đến trang Cựu Điện, huyện Vĩnh Lại, Phủ Ninh Giang, đạo Hải Dương. Thấy thế đất có phong thủy tốt, thắng cảnh, sinh hoạt thuận tiện, nên ông An cho quân dừng nghỉ, đóng đồn trại phòng bị, sau đó mở yến tiệc khao lao dân trong trang và chọn được một số tráng niên trong hương làm gia thần, thủ túc. Sau đó ông hợp quân cùng Lý Thường Kiệt tiến đến trại giặc giao chiến. Chỉ trong một trận quân giặc đã đại bại, phải chạy về nước, vua triệu tướng sĩ hồi triều. Vua Lý khao thưởng tướng sĩ, ông An xin được về khu Cựu Điện, nhân dân trong trang rất vui mừng đón chào ông. Ông mở tiệc khoản đãi dân trang, trong lúc yến tiệc ông An căn dặn mọi người và hóa vào ngày 12 tháng 11. Nhân dân tấu lên triều đình, vua Lý rất thương tiếc vị công thần, cho sứ giả mang sắc phong về tận trang tế lễ ông, phong ông là Đương cảnh Thành hoàng, Thượng đẳng thần “ An Trấn Đại Vương” ( nhân dân địa phương thường đọc là An Tấn Đại Vương). Sau này vào triều Trần, triều Lê sơ ông Kim An đã âm phù cho giang sơn, xã tắc, nên đều được các triều đại trên sắc phong, gia tặng mỹ tự

Với những giá trị lịch sử văn hóa, mỹ thuật đặc sắc trên, cùng với ngôi chùa Cựu Điện ( Phúc Lâm tự) nằm cận kề, quần thể di tích cấp quốc gia miếu, chùa Cựu Điện đã, đang trở thành địa điểm tham quan du lịch hấp dẫn trong tuyến du khảo đồng quê của thành phố Hải Phòng.

Châu Lương

Bài viết khác